Herrialde normal batean, agintariek (hasiera batean) diru publikoko 140 milioi euro Guggenheim Museo berri bat eraikitzeko erabakiak (bi egoitza ditu Gernikan eta Muruetan), Bilbon finantzatzen dugunaz gain, alarma guztiak piztu beharko zituen zergadunen artean, baina, batez ere, kultur sorkuntzaren munduan oro har, eta ikus-artisten artean bereziki: margolariak, eskultoreak, galeristak...

Lehenengo galdera zuzena da: Zer espero du artearen eta kulturaren munduak proiektu turistiko honetatik kulturala baino gehiago, baina, beste ezeren gainetik, Urdaibaiko Biosfera Erreserbaren babesaren eta zaintzaren aurkako erasoa? Eta zer espero duzu zuk, sortzaile bisual, plastiko, profesional horrek, «bai ala bai egingo da» delakoaren bidez ezarri nahi diguten zentzugabekeria horren edozein diziplina artistikotatik? Mesede egingo dizu zerbaitetan? Galdetu dizute zer pentsatzen duzun horri buruz? Edo are lehenagokoak eta oinarrizkoagoak diren gaiak: interesatzen zaizu proiektu hau? Beharrezkoa da? Zerbait iradokitzen dizu edo ez dizu ezer esaten? Haien ezaugarrien, edukiaren, helburuen eta abarren berri eman dizute, gutxienez?

Jar dezagun hori guztia bere testuinguruan. Balora ditzagun magnitudeak. Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Hizkuntza Politika Sailaren aurtengo aurrekontua 369 milioi eurokoa da. Partida horretatik erdia baino gehiago kendu behar da, hau da, 192 milioi EITBk eramaten ditu. 177 milioi baino ez dira geratzen. Horietatik, beste 77 Hizkuntza Politikara bideratzen dira, 15 Jarduera Fisikora eta Kirolera, eta 11 gehiago Etxepare Institutura eta Zerbitzu eta Kabinete Zuzendaritzara. Azken batean, Kulturak berak 73 milioi euro baino gutxixeago ditu esleituta 2024. urte osorako.

Baina jarrai dezagun datuak «soiltzen». 73 milioi horiei 3 milioi baino gehiago kendu behar zaizkie funtzionarioen ordainsariei eta funtzionamendu-gastuei, beste 9 milioi Euskadiko Orkestrari, 1, 7 Tabakalerari, 1, 2 Donostiako Zinemaldiari, 1, 7 Zineuskadi Elkarteari, 1, 7 milioi Euskadiko Filmategiari, 5 milioi baino apur bat gehiago ikus-entzunezkoen ekoizpenari, 2, 2 Bilboko Arte Ederren Museoari, 1, 3 Artiumi, 2, 3 Gasteizko Principal Antzokiari, 1, 2 Kursaalari eta; tachinek beste 8, 3 milioi baino gehiago hiru partidatan, horietako bat obrak erosteko, Bilboko Guggenheim Museoa Fundazioari!

Zifra horiek guztiak kentzen baditugu, zer geratzen zaigu «edukiontzi handietarako» partidetatik harago? Izan ere, partida txikien arrosario bat geratzen da, «txiki-txiki» edo «konpentsazio kosmetikoko pedrea» gisa, kultura-sektoreentzat, sortzaileentzat, elkarteentzat, dirulaguntzentzat eta abarrentzat.

«Inork azal al dezake zer kultura-politikaz ari garen herri honetan "gratis et amore" kendu behar dugunean, eta zergadun guztien diruarekin 140 milioi euro baino gehiago Guggenheim markako enpresa baten proiekturako, munduan zehar frankiziak zabaltzen espezializatua, baldin eta zero kostuan eta bere interesen alde ateratzen bazaizkio?»

Orduan, inork azal dezake zer kultura-politikaz ari garen herri honetan, «gratis et amore» kendu behar dugunean eta zergadun guztien diruarekin 140 milioi euro baino gehiago ateratzen ditugunean munduan zehar frankiziak zabaltzen espezializatutako Guggenheim markako enpresa baten proiekturako, baldin eta zero kostutan eta bere interesen alde ateratzen bazaizkio? Ez al da iraingarria, gutxienez?

Ez al da inor kezkatzen erakundeetatik proiektatzen den kultura gero eta gehiago sistema harrapari eta elitista bihurtzen ari delako, indartsuenaren aldeko espekulazio-negozio gisa ulertuta? Zeren zain dago kulturaren mundua halako baliabide-xahuketaren aurrean erreakzionatzeko, premia larriagoa duten beste asko artatzeke daudenean? Non dago herri honetako sortzaileen gaitasun kritikoa? Onartuko al dugu beste behin erbiz katuak ematea?

Garai batean, herrialdearen zati horretako sortzaile eta intelektualak erakundeen «kontzientzia kritikoa» ziren, eta beren ezagutzak eta sorkuntzak gizartearen zerbitzura jartzen zituzten, ez interes gutxi batzuen alde. Garai horretan, taldearen defentsa nagusitzen zen, sormen-garapen indibiduala bezainbeste edo gehiago, azken batean, bata bestearen mende dagoelako.

«Zeren zain dago kulturaren mundua halako baliabide-xahuketaren aurrean erreakzionatzeko, premia larriagoa duten beste asko artatzeke daudenean? Non dago herri honetako sortzaileen gaitasun kritikoa?»

Sortzaileek eta intelektualek herri honen bilakaerarekin duten konpromisoaren adibide bat jartzearren, hor geratzen dira historiarako Lemonizko Zentral Nuklearraren kasua eta inposaketa haren aurka sortu zen protesta sozialeko mugimendu masiboa. Joera politiko guztietako sortzaile eta intelektualak: Ramón Saizarbitoria, Alfonso Sastre, Luis de Pablo, Mikel Laboa, Vicente Ameztoy, Juan Carlos Eguillor, Agustín Ibarrola, Carmelo Ortíz de Elguea, Gabriel Ramos Uranga, Rafael Ruiz Balerdi, Víctor Erice, Antton Ezeiza, Pedro Elias, Imanol Uribe, Elías Querejeta, Jose Luis Alvarez Emparanza «Txillardegi», Jokin Apalategi, Luis Castells, José Luis Corcuera, Ramiro Pinilla, Jose Luis Davant, Jose Ramón Etxebarria, Eva Forest, Alfonso Irigoyen, José María Jimeno,

Eta orain, orduan bezala, 140 milioi euro erabiliko ditugu (gero askoz gehiago izango dira, obra-gainkostuak, langile- eta mantentze-gastuak eta betiko atxikitako dirulaguntzak direla eta). Azken batean, Kulturako aurrekontu osoaren bi urte baino gehiago dira. Edo, beste magnitude konparatibo batzuk jartzearren, 140 milioi euro dira Galdakaokoa bezalako Ospitale baten prezioa, Gernikan egon daitekeena, Urdaibaiko Guggenheim Museo bikoitz bat baino zerbitzu askoz beharrezkoagoa, edo hirugarren adinekoentzako egoitza publikoak irekitzea, gure adinekoen ongizatearekin jolasten eta diskriminatzen duten pribatu-itunduen mugarik gabeko hedakortasuna errotik moztuz.

«140 milioi euro Galdakaokoa bezalako Ospitale baten prezioa da, Gernikan egon daitekeena, Urdaibaiko Guggenheim Museo bikoitz bat baino zerbitzu askoz beharrezkoagoa, edo hirugarren adinekoentzako egoitza publikoak irekitzea, gure adinekoen ongizatearekin jolasten eta diskriminatzen duten pribatu-itunduen mugarik gabeko hedadura errotik moztuz»

«Guggenheim efektuak» ere ondorio positibo batzuk izan ditu Bilborentzat, batez ere turismoaren ikuspegitik, ostalaritza sektoreari lotutako negozio pribatuei mesede egiteko. Orain lortu nahi dena «gauza bera baino gehiago» da, baina eskualde batean. Busturialdea. beste bultzada bat behar duena, eta, jakina, turista-masarik ez, ingurumenaren aldetik oso sentikorrak diren espazioak okupatuz, beste «ondorio kaltegarri» batzuei buruz ez hitz egiteagatik, hala nola etxebizitzaren prezioak igotzea, tokiko biztanleak kanporatzea, nortasuna galtzea eta abar, Bilbon, Donostian, Mundakan, Bermeon, Lekeition... gertatzen ari den bezala.

Beraz, herrialde normal batean, non gazte gehienek ez duten emantzipatzeko erraztasunik eta gurasoekin behar baino denbora gehiago bizi behar duten edo higiezinen merkatu kanibal baten aurrean erori behar duten, kaleak protestaz beteta egon beharko lukete etxebizitza duin eta eskuragarrien aldeko aldarria eginez, Museo berri batean dispendio hori onartu baino lehen.

«Natura etengabeko espekulazioaren objektu bihurtu den herrialde normal batean, kontzientzia ekologista minimoa duten eta Bizitzaren defentsa duten pertsonek gerran egon beharko lukete, beren ahotsa harropuzkeriaren aurka altxatuz, gutxi batzuek milioi-irabaziak lor ditzaten guztien pobretzearen truke»

Natura etengabeko espekulazioaren objektu bihurtu den herrialde normal batean, kontzientzia ekologista minimo bat eta Bizitzaren defentsa duten pertsonek gerran egon beharko lukete, beren ahotsa harropuzkeriaren aurka altxatuz, gutxi batzuek milioi askoko irabaziak lor ditzaten guztien pobretzearen truke.

Kultura, Gazteria eta Natura. Edo, bestela esanda, Sortzaileak, Pervenir eta Bizitza. Nahastu dezagun dena hiru aldagai horietako edozeinetan, eta ikus dezagun zer emaitza ateratzen den: kultura elitista, etorkizunik gabeko gazteria eta natura deprimitua.