«Entzute aktiboko prozesu» bat ireki den honetan, proposamenak positiboan egiteko unea ere bada. Biosferaren Erreserbaren giltzarrapoa kosta ahala kosta behartu nahi izanak gatazka larria ekarri du. Norbaitek gaizki kalkulatu du, eta badirudi tematzea okerragoa dela. Hobe bira bat egitea. Eta lagundu egin behar zaie agenteei nolabaiteko duintasunez irten daitezen nahaste-borrastetik, eta denok atera gaitezen garaile, trenen arteko talka hau ez luzatzeko.

Erakundeen aldetik, badirudi Guggenheim Urdaibairen (GGU) gaian «entzungor» moduan «entzun» moduan erabiltzen dela. Baina, azalpenak ikusita, Agirre Lehendakari Center aholkulariak entzungo du, baina ez dago erakundeen konpromisorik azken emaitzarekin. Hau da, ez da ez baterako erabakiaren, ez bitartekaritzaren, ez deliberamenduaren baliokidea. Eta posible da –«Guggenheim Urdaibai Argumentarioan» jasotako aginduari kontra egin gabe– prozesua amaitzea, dela «belarri batetik sartu eta bestetik irteten da» entzute instituzionalarekin, dela −presioa badago− proiektuaren aldaketa puntual edo funtsezkoren batekin.

Irizpide-gaiak

Lehenengo gaia irizpidea da. Instituzioek marka transnazional baten hedapenaren enbaxadore izan behar dute, ala hausnarketa herrialdeko museo-beharrei buruz –eraikuntza kultural eta nazionalean dagoen herrialde bat– eta egiteke dituen museoei buruz galdetuz hasi beharko lukete?

«Hirukien formako marka bera bikoiztu aurretik (Bilbo, Gernika eta Murueta), gutxienez, aurretik beharrezkoak diren bi museo mota daude, aspalditik zirriborratuak: Historiaren eta Euskal Gizartearen Museoa (...) eta Industriaren eta Teknologiaren Museoa»

Hirukien formako marka bera bikoiztu aurretik (Bilbo, Gernika eta Murueta), gutxienez, aurretik beharrezkoak diren eta aspalditik zirriborratuta dauden bi museo mota daude: Historiaren eta Euskal Gizartearen Museoa (Quebeceko Zibilizazioaren Museoaren mix bat eta Kataluniako Historiaren Museoa) oso beharrezkoa da hausnarketa kolektiborako eta eskola-transmisiorako, eta duela 20 urtetik hona proiektu-zirriborro bat dago, Gernika-Dalia, Bermeo edo Bilbo kokapen onak izan daitezkeelarik; eta Industriaren eta Teknologiaren Museoa, gure iragan eta orainaldi industrialaren aintzatespen gisa, etorkizun teknologikoari buruzko gogoetarekin batera, eta, horretarako, proposamen partzial bat ere badago kajoi batean, Zorrotzako Euskal Errota enblematikoentzat.

Egin beharreko bigarren galdera da, zentzuzkoa izanik GGU zabaldu ahal izatea, zergatik aukeratu zela «artea eta natura» Bilboko museo nagusiarekiko etenaren ardatz gisa? Kasu horretan, zergatik ez kokatu kalifikazio-arazorik ez duten Bilbon (Artxanda, Kobetas edo Arraiz); aitzitik, Biosferaren Erreserba bat dauka, oso babestua legez eta UNESCOk Gizateriaren izenean zaintzeko agindu ziguna? Eta zergatik ez Lemoizko zentral nuklear ohian, eraikin enblematikoa, hutsa, alferrik galdua, jabetza publikokoa, garestia, ordaindua eta inguru zoragarrian dagoena?

«Zergatik ez kokatu kalifikazio-arazorik ez duten Bilbon (Artxanda, Kobetas edo Arraiz); aitzitik, Biosferaren Erreserba bat dauka, oso babestua legez eta UNESCOk Gizateriaren izenean zaintzeko agindu ziguna? Eta zergatik ez Lemoizko zentral nuklear ohian, eraikin enblematikoa, hutsa, alferrik galdua, jabetza publikokoa, garestia, ordaindua eta inguru zoragarrian dagoena?»

Eta Busturialdearentzat zergatik ez aldatu gaia, beharrezkoa den bat bilatuz, Urdaibaiko Biosfera Erreserbako (UBE) Gune Nukleoa kaltetzen ez duena eta gatazkatsua ez dena?

Gogoan izan behar da Astilleros de Murueta UBEren erdigunean dagoela, «Zona Núcleo» izenekoan, non jarduketak debekatuta dauden, ezinbesteko kasuetan izan ezik, kasu horretan ez baita halakorik gertatzen. Aldiz, Dalia-Gernika UBEtik eta Erabilera eta Kudeaketa Zuzentzeko Planaren antolamendutik kanpo dago. Ez dago nukleoa babesteko eremuan, ezta «trantsizio-eremuan» ere.

Hau da, Murueta eta Daliako espazioak berreskuratu behar dira, leku horien espirituaren arabera: bata, industrializazioak inolako begirunerik gabe zeharkatu ondoren padurara itzultzeko, eta bestea, kutsatzen ez duen hiri-jardueraren batekin ordezkatzeko.

GG 2 bakarra Dalia-Gernikan eta euskal arte garaikideaz

Nire ustez, egitekotan, leku bakar bat prestatu beharko litzateke, Dalia-Gernikan, GG 2 museo txiki bat eraikitzeko, eta Murueta eta estuarioa, zaharberritu ondoren, bakean uzteko.

«Nire ustez, egitekotan, leku bakar bat prestatu beharko litzateke, Dalia-Gernikan, GG 2 museo txiki bat eraikitzeko, eta Murueta eta estuarioa bakean uzteko, zaharberritu ondoren.»

Hala ere, ez luke zentzurik izango Dalian, hirigunean, arteari eta naturari buruzko museo batek. Museo horiek paisaia behar dute, hala nola Louisiana (Danimarka), Inhotim Institutua (Brasil), Hakone (Japon) edo Middelheim (Anberes). Eta are gehiago land art trazak izan nahiko balitu edo bisitariekin interakzioak nahi balitu. Koadro, instalazio eta eskulturen museoa ez dator bat artearen eta naturaren helburuarekin.

Hain zuzen ere, arrazoizkoa izan liteke euskal arte garaikideari eskaintzea, edo, hobeto esanda, euskal artista garaikideei, Gernikak hiru aldetatik sinbolizatzen duenarekin: euskal kultura, askatasunak eta bakea.

Bilboko GG Museoaren funtsetan bilduma propio on bat dago (euskal jabetzan) –New Yorkeko Fundazioarekin egindako bigarren kontratu irekiagoari esker–: Chillida, Oteiza, Basterretxea, Iglesias, Lazkano, Badiola, Manu Arregui, Ibon Aranberri, Esther Ferrer, Iñaki Garmendia, Prudencio Irazabal, Pello Irazu, Koldobika Jauregi, Abigail Lazkoz, Maider Lopez, Erlea Maneros, Aitor Ortiz, Asier Mendizabal, Juan Luis Moraza, Itziar Okariz, Juan Pérez Agirregoikoa, Javier Pérez, Sergio Prego, Ixona Sadaba, Xabier Salaburu, Dario Urzay. Zatika erakutsi ahal izango litzateke, erakusketa iraunkorrean, kalitate goreneko euskal arte berriaren erakusketa ibiltari tematikoekin osatuta, gure orainaldiko arteari bultzada bat emanez, GG markak horri egindako ekarpen gisa.

«Ez al litzateke zentzuzkoa izango Fundazioari eskatzea sustapen-bultzada bat ematea euskal lanen nazioartekotzeari, oso kalitate onekoa soilik, bilduma propioa aprobetxatuz eta haren funtsa berrelikatuz eta hari eskainitako tokiko museo bat sortuz?»

Gernika bakearen hiria denez, bakeari buruzko nazioarteko aldi baterako erakusketekin (gerra, gatazka) osa daiteke...

GG Bilbao Fundazioak (hau da, erakundeek) museoaren New Yorkeko ukuiluko artisten lanak erosi izana eskertzeko −Europako lanak baino gehiago, hasieran−, eta GG New Yorkeko funtsen lanak behin eta berriz erakutsi izana −balioetsi eta ordainduz−, ez al litzateke zentzuzkoa izango Fundazioari eskatzea sustapen-bultzada bat ematea euskal lanaren nazioartekotzeari, kalitate handikoa soilik, bilduma propioa aprobetxatuz eta haren funtsa eta hari eskainitako tokiko museo bat sortuz?

Aukera horrek ingurumen-inpaktu hori guztia eta drama soziopolitiko bat saihestuko liguke, proiektuaren abantailak eta desabantailak, arriskuak eta aukerak soilik eztabaida publikora pasatuz, eta aurreztuko genuke, baita, beste eztabaidara arte, «kolonizazio kulturala» ere, GG Fundazioa, kasu honetan, gure sortzaileak mapan jartzen lagunduko lukeelako. Ez legoke gatazkarik. GG bat egongo litzateke bai, baina RBUri eragin gabe eta arte garaikidea bezalako gai beharrezko eta partekatu bati buruz, turismo masiboaren kanpo-desekonomiarik gabe.

New Yorkeko GGren baimena lortuko zenuke? Bildumaren eta erakusketen kalitatea bermatzeko aholkatuko lukeenez, erakundearen prestigioarekin batera, ez luke zertan aurka egin, haren errentak ziurtatuta egongo liratekeelako.

«Gehryren GGk mapa unibertsalean jarri zuen Bilbo, egia da, baina New York Fundazioak Bilboko GG Museoari esker munduan zuen ospea berritu zuen itzulera gisa –hori ez da aipatzen–, eta errentak lortu zituen erakundea salbatu duten aldi horretan guztian. Bilbok New Yorkek baino bisitari eta errenta gehiago ditu. Denak garaile»

Gehryren GGk mapa unibertsalean jarri zuen Bilbo, egia da, baina New York Fundazioak Bilboko GG Museoari esker munduan zuen ospea berritu zuen itzulera gisa –hori ez da aipatzen–, eta errentak lortu zituen erakundea salbatu duten aldi horretan guztian. Bilbok New Yorkek baino bisitari eta errenta gehiago ditu. Denok irabazten.

Gogora dezagun, halaber, Gernika balio unibertsala dela Picassori, Arbolari eta Juntetxeari esker. Munduko imajinarioen mapan dago. Fundazioa izango litzateke gehitutako mix sinbolikoaz baliatuko litzatekeena. Gainera, Bakearen Museoa –Urkullu Gobernuak erabakitakoa– Batzar Etxearen ondoan jartzeko gaia (ez artistikoa) berritzearekin batera etorriko litzateke.

Orduan, zergatik ez jarri euskal artista garaikideak mapamundi artistikoan? Tokian tokikoa unibertsalarekin hitz egiten, eta tokikoa globalean, aniztasunarentzako errekonozimendu eta arrisku garai honetan. Uste dut zentzua duela.