"Pestizidaren irribarrea edo Europako elikadura-trantsizioaren ametsaren amaiera"

Edo nola lobby agrokimikoak Europarako elikadura osasuntsu eta ekologikoaren itxaropenak suntsitu zituen

Javier Guzmán
- Justicia Alimentaria-ren zuzendaria -

Traktoreek moztutako errepideetan barrikaden kea desagertzen ari den honetan, lehen sektorearen aldarrikapenen uzta ikusten has gaitezke, eta emaitza ezin da negargarriagoa izan. Promesa batzuk, milioi batzuk, baina batez ere Europako Itun Berdearen trena errailetik ateratzea lortu izanaren sentsazio deserosoa. Itun bat, anbizio handikoa eta beharrezkoa, 2019an onartua, Europako ekonomia eta, jakina, nekazaritza deskarbonizatzeko helburuarekin.

Atzerako ispilutik atzera begiratzen duzunean, nahaste-borraste osoa ezarritako gidoi bati jarraiki zaiola konturatzen zara. Itun Berdea gurutzaldi-abiadurara iritsia zen, eta, neurri zehatzak ikusten hasi ziren une berean, eragindako sektoreek malguki gisa salto egin zuten. Lehenik, korporazio energetikoak izan ziren, aurrekaririk gabeko lobby lan batean Europar Batasunak (EB) gas naturala eta energia nuklearra trantsizio energetikorako beharrezko energia gisa onartzea lortu zutenak. Eta ez zen ezer gertatu. Gogoratzen zarete?

Ondoren, automobil-industriaren txanda iritsi zen, batez ere alemaniarrarena, eta errekuntza-motorren erabilera-muga 2035. urtetik harago zabaltzea lortu zuen, data hori baitzen ezarritako data. Eta lan makabro baten hirugarren ekitaldian, nekazaritza, industria eta kimikaren sektorea agertu zen. Iaz, EBk urrats handiak eman zituen nekazaritza eredu berri baterantz, pestiziden eta ongarrien erabilera nabarmen jaitsiz, eta NPBren erreformaren aldeko apustua egin zuen, lehen aldiz aldaketa esanguratsuak bultzatzen zituena logika berri eta ekologikoago batekin.

«Agronegozioak paperontzi handi bat erosi zuen, eta Europako administrazioari adierazi zion non gorde behar zuen Itun Berdea»

Era berean, tresnak, helburuak eta araudiak mahai gainean jarri zirenean, erreakzio-mugimendua egiten zuen besoa aktibatu zen. Argi zegoen desazelerazio hori guztia ezin zela gertatu eta ezin zela gertatu, eta are gehiago kontuan hartuta 2024ko maiatzean hauteskundeak izango zirela EBn. Nazioarteko politikako adituen iragarpenen arabera, boto kontserbadoreak eta eskuin muturrak gora egingo dute. Beraz, beharrezkoa zen Itun Berdearen trena errailetik ateratzea edo, gutxienez, geldialdian jartzea, eta gero, hauteskundeekin batera, parlamentu berri bat eta eskuinean dekantatuago zegoen exekutibo berri bat, desagerketa konpontzea. Beste modu lauago batean esanda: agronegozioak paperontzi handi bat erosi zuen eta Itun Berdea non gorde behar zuen adierazi zion Europako administrazioari.

Baina operazioak, oraingoan, bazuen mamia: historiako urterik beroenean murgilduta zeuden trantsizio ekologikoko neurriak gelditzeko beharra kontrajartzea. Ez gehiago, ez gutxiago. Eta aldaketa klimatikoaren ondorio nabariekin eta izkina bakoitzean agertuz. Baliteke Europako herritarrek ez ulertzea, larrialdi klimatikoa dela eta kokotea erretzen ari garela, eta ekosistemen aurrekaririk gabeko kutsadura dela eta, proiektu berdeak barreiatzera bidaltzeko ideia ez litzatekeela ondo hartuko. Tentuz, isilean eta adimenez jokatu behar zen.

Horretarako, lehen estrategia izan zen iritzi publikoari sinetsaraztea ezin izango zela Europan elikadura bermatu kimiko horiek erabili gabe, eta, horretarako, txosten bat eskatu zioten Europako Batzordeari hori berresteko, ahal zuten zientzialariek esan zezaten pestizidarik gabeko nekazaritza ameskeria bat zela. Hau da, agrotoxikorik gabe gosez hilko ginateke. Baina tiroa kulatatik atera zen eta, tamalez, ez zen horrela izan, kontrakoa baizik. Txostenaren arabera, murrizketa bideragarria eta desiragarria izateaz gain, "pestizidak murrizteko helburua betetzean izandako edozein porrotek epe luzerako ondorio itzulezinak izango ditu etorkizunean elikagaien segurtasunean".

Porrot honen ondoren, alerta maila gorenera pasa zen. Itun Berdearekin amaitzeko beharrezkoa zena egin behar zen, iazko azaroan klimari buruzko azken goi-bileran nekazaritza deskarbonizatzeko beharra gai nagusia izan zela ikusita baino gehiago. Abenduan, lobby-ak presio handia egin zuen eta bi garaipen taktiko lortu zituen. Lehenengoa, glifosatoaren erabileraren enegarren berritzea izan zen, nahiz eta ez dagoen txosten zientifiko bakar bat ere esaten duena substantzia hori ez dela oso toxikoa, eta, ondoren, OMEk berretsi zuen kantzerigenoa dela. Bigarrena pestizidak erabiltzeko araudi berria kargatzea izan zen, murrizketa interesgarri eta beharrezkoa jasotzen zuena. Egun hartan, Parlamentuko hormak burrunbatu zituzten, eta ez zentzu metaforikoan, eskuineko txalo beroek eta agronegozioren pozezko oihuek.

Hala ere, mugimendu taktikoak izan ziren. Erabateko garaipena behar zuten, eta ituna suntsitu. Eta horretarako larrialdiko balaztari tira egitea besterik ez zegoen. Nekazaritzako industriaren esku-balazta hori, beste askotan bezala, nekazaritzako patronal handiak mobilizatzean datza. Lehenik Holandan, gero Alemanian, Frantzian eta gero Espainian... helburua argia zen, Itun Berdea suntsitzea. Baina hori ezin zen hitzez adierazi, ezta publiko egin ere. Pilula azukre pixka batekin nahastu behar zen, eta horregatik errebindikazio berriak agertu ziren. Batzuk oinarri zuzen eta historikoekin, hala nola familia-nekazaritzarenak eta nekazaritza-sindikatuenak, hala nola elikatze-katearen bidegabekeria, prezioak, lehia desleiala, edo merkataritza askeko akordioek eskala txiki eta ertaineko nekazaritza desagertzeko funtsezko arrazoi gisa ekarri duten hondamendia.

«Otsailaren 6an, Espainiako Estatuko zati handi batean nekazaritzako mobilizazioak hasi ziren egun berean, Úrsula Von der Leyenek ukitutako eta hondoratutako Itun Berdea deklaratu zuen»

Maniobra honen emaitza oso arrakastatsua izan zen. Otsailaren 6an, Espainiako Estatuko zati handi batean nekazaritzako mobilizazioak hasi ziren egun berean, Ursula Von der Leyenek, Europako Batzordeko egungo presidenteak, Itun Berdea ukitu eta hondoratu, lurperatu eta betiko kitatu zela adierazi zuen. Horrek "Etxaldetik Mahaira" proiektua behin betiko ixtea ekarri du, Europako elikadura-sistemak osasuntsuago eta iraunkorrago bihurtzea helburu zuen Europako estrategia handia. Hilzorian zegoenari amaiera emateko, Europako Batzordeak uko egin zion Elikadura Sistema Iraunkorrari buruzko Legeari. Makro horrek elikagaiekin lotutako politika guztietan iraunkortasuna integratzea zuen helburu, eta interes orokor handiko elementuak biltzen zituen, hala nola kontsumitzaileek informazio argia eta egiazkoa eskuratzeko aukera hobetzea, nutrizio-etiketak aldatzea, publizitatea arautzea, elikagai ultraprozesatuen gehiegizko kontsumoa etetea edo haragiaren kontsumoa osasun-agintarien gomendioetara egokitzea, besteak beste. Kaput ere bai.

Pastel on guztiak bezala, honek ere ginga bat du. EBk merkataritza libreko bi akordio berri sinatu berri ditu, bata Txilerekin (arraina, fruitu lehorrak, mahatsak) eta bestea Kenyarekin (loreak eta frutak). Duela hilabete gutxi, Zeelanda Berriarekin (fruta eta arraina) egin zuen, eta orain balaztarik gabe jarraituko du.

Eta batzuek oraindik uste dute nekazariek eta kontsumitzaileek irabazi dugula borroka hau.