Munduko barazki- eta fruta-enpresa nagusietako zuzendariak otsailero Berlingo Fruit Logistican biltzen diren bitartean, azoka honen argi liluragarriak negozio honek herrialde hornitzaileetan proiektatzen dituen itzal luzeak ezkutatzen ditu. Estatu espainiarra, bere produkzioaren %80 Europako merkatuan saltzen duena (%29 Alemaniari bakarrik 2023an), fruta eta barazkien hornitzaile europarren artean lehena da, eta bereziki jasaten ditu nekazaritza intentsibo eta esportaziora bideratutako nekazaritza baten ingurumen- eta gizarte-ondorioak.

* Elena Alter Ekologistak Martxan taldeko Agroekologia Arloko koordinatzailekidea da.

Fruit Logistica azokak barazkien eta frutaren sektoreko lobby-a bilduko du hilabete honetan Berlinen, 2.700 erakusketari eta 66.000 bisitari baino gehiagorekin, nekazaritza- eta logistika-sektorearen hazkunde ekonomikoa sustatzeko. Bertan ehun ekoizle espainiar baino gehiago egongo dira ordezkatuta, horien artean, Almeriako eta Huelvako enpresa handiak. Nekazaritza-industriak lan egiten duen eremuetan eragiten dituen kalte larrietatik urrun dagoen irudi bat transmititzen saiatuko dira guztiak.

Nekazaritza-industriaren ingurumen- eta gizarte-ondorio negatiboen zerrenda luzea da. Duela hamarkada batzuetatik hona, nekazaritza intentsiboak naturguneak inbaditzen ditu, baliabide hidrikoak azken tantaraino ustiatzen eta kutsatzen ditu, eta paisaiak eta itsasoa hondakin plastikoz betetzen ditu.

Almerian bakarrik, berotegietako 32.000 hektarea baino gehiagok 150.000 tona hondakin plastiko sortzen dituzte, eta horietatik 30.000 tona inguru ingurune naturalera legez kanpo isurtzen dira urtero. Negutegi-eremuen etengabeko hedapenak urtean 170 hm³ ur-eskasia eragiten du, eta uraren kalitatea hondatzen du, litroko 700 mikrogramoko fosforo-kontzentrazioak dituzten ongarri sintetikoen ondorioz, ur hipertrofikoetarako ezarritako litroko 100 mikrogramoko muga baino askoz handiagoa, hau da, mantenugaien gehiegizko kontzentrazioak dituztenak.

Huelvan, fruitu gorrien laborantza intentsiboa lehortzen eta suntsitzen ari da Europako hezegune garrantzitsuenetako bat, Doñana, Gizateriaren Ondarea. Nahiz eta eremu horren egoera oso txarra izan, gaur egun oraindik zehaztu gabe dago naturagune horretan legez kanpoko labore ureztatuen kopurua —1.600 eta 1.900 hektarea artean—. 2022an, Doñanako Parke Nazionalaren arroaren hamaika neurketa-puntutan neurtutako nitratoen balioek 97 mg/l-ko batez besteko nitrato-balioa eman zuten, baimendutako gehieneko balioaren bikoitza, eta horrek ondorio larriak eragin zituen naturan eta giza osasunean.

«Zifrek erakusten dutenez, ekonomia orain nekazaritza industrialean oinarritzen den probintziak diru-sarreren estatuko sailkapeneko azken postuetan daude»

Pertsona kalteberen esplotazioa

Barazkien eta frutaren ekoizpena ez da ekosistemen kontura bakarrik egiten, gure gizarteko pertsona ahulenen, migratzaileen eta jornalarien ustiapenaren bidez ere egiten da. Negutegietako enplegu zuzenen %65 migratzaileentzat dira, eta horietako asko baldintza negargarrietan bizi dira. Almerian, duela gutxi argitaratutako Frontera Sur 2025 txostenaren arabera, gutxienez 7.000 langile zenbatu dira Almerian, eta gutxienez beste 5.000 Huelvako probintzian, edateko urik, saneamendurik edo elektrizitaterik ez duten azpietxeetan bizi direnak.

Gobernuaren estatistika ofizialei begiratu batek gezurtatu egiten du, halaber, nekazaritza-industriak Espainiako Estatuko eremu pobretuenetara aurrerabidea eta aberastasuna ekarri dituela ziurtatzen duen narratiba. Zifrek erakusten dutenez, gaur egun industria-nekazaritzan oinarritzen diren probintziak diru-sarreren estatuko sailkapeneko azken postuetan daude. Almeriako probintzian, pertsona bakoitzeko errenta garbia 10.103 eurokoa zen 2021ean, eta Huelvan 10.609 eurokoa, pobreziaren atalasearen oso azpitik.

Hala ere, eredu agroindustrialaren itzal horiek ez dira Fruit Logistican argitzen, kontrakoa baizik. Egitarauari begiratu batek erakusten du zein ahots diren ongi etorriak eta zein ez. Ustiategi txikiak edo jornalerak zuzentzen dituzten pertsonen interesek eta balio-kateko gainerako langile guztien interesek ez dute ordezkaririk inon. Eta hori, herritar guztiak elikatzeko ezinbestekoak diren arren.

Aurten, azokak jasangarritasuna sustatu nahi du Bioruta izeneko atal berri batean. Bertan, ekoizpen ekologiko intentsiboko enpresak daude, hala nola BioSabor eta Hacienda Bio, lan-arloko legedia urratzen dutelako ezagunak direnak. Era berean, enpresa horiek ordezteko nekazaritza-eredu bati jarraitu ohi diote. Eredu horrek ingurumen-inpaktua murrizten du, input kimikoak alternatiba ekologikoekin ordezten baititu, baina ez du nekazaritza-ekosistemaren dibertsitate funtzionala sustatzen, ez eta lurzorua hobetzea ere, eta ez du bermatzen uraren kudeaketa arduratsua.

«Zertarako balio du Espainiako hegoaldeko ur-baliabide urrien hektareako aurrezki erlatiboak, adibidez, soroen azalera osoak hazten jarraitzen badu?»

Eskala handiko nekazaritza sustatzea

Aurten, gainera, adimen artifizialean oinarritutako teknologia eta tresnetan oinarrituko da azoka, gizarte- eta ingurumen-alderdietan "iraunkortasuna" eta "eraginkortasuna" handituko direla agintzen baitute. Praktikan, ordea, teknologia horiek langileen kontrola eta zaintza areagotu ohi dute, eta, horiek erabiltzeko ezagutza teknikoen premiaren eta kostuaren arabera, eskuraezinak dira ustiategi txikientzat, eta, horrela, eskala handiko nekazaritza sustatzen dute. Hain zuzen ere, teknologia hori eskala handiko nekazaritzarako diseinatuta eta garatuta dagoelako, soroetan monolaborantzen laborantza estandarizatua sustatzeko arriskua dago.

Azkenik, teknologia berri horien eraginkortasunaren promesa sektoreak hazten jarraitzen ez badu bakarrik beteko da: zertarako balio du Espainiako hegoaldeko ur-baliabide urrien hektareako aurrezpen erlatiboak, soroen azalera osoak hazten jarraitzen badu?

Galdera horiek eragiten digute Fruit Logisticaren legitimitatea zalantzan jartzea eta azokan sustatzen duen nekazaritza-eredua kritikatzea. Horregatik, Ekologistak Martxan taldeak, Alemaniako gizarte zibileko hamar bat talderekin batera, Fight Fruit Logistica lelopean otsailaren 5etik 7ra Berlingo azoka-barrutian egiten den barazki eta fruta azokaren aurkako protestak deitu ditu.

Azokaren atarian nekazaritza intentsiboaren ereduaren alde iluna argitzen dugun bitartean, adierazi nahi dugu posible dela nekazaritzako elikagaien sistema ekologikoki jasangarri eta elikadura-subiranotasunean oinarritutako bateranzko aldaketa, eta hori defendatzea merezi duela.