Guggenheim museo berriaren proiektuak irekitako eztabaidak Busturialdea-Urdaibai eskualdean kokatu du, behin eta berriz, komunikabideen gunea. Asko eta askotarikoak izan dira hilabete hauetan zehar beren iritzia eman duten ahotsak. Ona da, azkenean, eskualdearen etorkizunari buruzko eztabaida zabal bat irekitzea. Alferrik galdu behar ez dugun aukera baten aurrean gaude.

Egileak: Iñaki Barcena, Alfonso Caño y Ritxi Hernández

Artikulu hau sinatzen dugunok urteak daramatzagu Busturialdea-Urdaibairen etorkizunari buruzko gure ikuspegia ematen eta ezinbestekotzat jotzen dugun funtsezko norabide aldaketa horretan urratsak ematen.

Lehen artikulu honetan, uneko eztabaidaren beroan zabaltzen ari diren zenbait oker argitu nahi ditugu:

I. 2024ko abenduaren 20an "Herri Txiki, Infernu Handi" saio berri bat ikusi ahal izan zen ETB1en. Horretarako aukeratutako herria Busturialdea-Urdaibai eskualdea osatzen duten 20 udalerrietako bat izan zen, zehazki, Gautegiz-Arteaga. Aurreko egunetan egindako propagandan udalerri hori Urdaibaiko «Erreserba Naturalean» kokatzen da. Gezurra dirudi, edo agian oso argigarria da urte hauetan gertatutakoaz, UNESCOk Urdaibai Biosferaren Erreserba izendatu zuenetik 40 urte bete diren arren, figura hori Natur Erreserbarekin nahasten jarraitzea. Horietan, natura kontserbatzea da oinarrizko helburua; aitzitik, Urdaibai bezalako eskualde humanizatu batean, Biosfera Erreserben helburu nagusia kontserbazio hori eta ingurunearen garapen sozioekonomikoa bateragarri egitea da. Urdaibaiko Biosfera Erreserbaren Erabilera eta Kudeaketa Zuzentzeko Planean (2016) adierazten den bezala: «Biosfera Erreserbak (...) esperimentazio-eremu eta esperientzia-laborategi gisa eratzen dira kontserbazioaren eta garapen iraunkorraren arteko oreka lortzeko, bertan bizi diren pertsonen bizi-baldintzak hobetzeko».

II. Hilabete hauetan ezagutu ditugun adierazpen eta testuetan, behin eta berriz errepikatzen da eskualdea «sakrifizio ekonomikoko» eremu gisa aurkezteko ideia. Kontzeptu nahasia da, eta gertatutakoaren diagnostikoan akatsa eragin dezake. Egia da desindustrializazio handia gertatu dela, baina egia da, hainbat faktore direla medio, desindustrializazio hori, intentsitate handiagoarekin edo txikiagoarekin, Euskal Herrian ere gertatu dela eta Europa osoan gertatzen ari dela. Ideia hori defendatzen duten pertsonen asmoa ez bada ere, uste dugu horren atzean "sakrifizio" hori eskualdeak Biosferaren Erreserba izendatzeagatik egin behar izan duen nahitaezko ordainketa dela. Baina kontuz horrekin.

«Eskualdean jende askok ikusten du museo hori ez eraikitzeak sakrifizio ekonomikoa baino onura sozial eta ingurumenekoa dakarrela. Eta horrela ulertzen du, konbentzituta baitago eskualdean proiektu horiek ordezkatzen dutena ez den beste garapen-eredu baten alde egin behar dela»

Hasteko, ondo zehaztu behar da zer izan den «sakrifizio» hori. Egia da Biosfera Erreserbaren Lege bidezko babesari esker (1989) ezin izan direla ingurumen-inpaktu handiko hainbat proiektu egin (1 Formulako pista, golf-zelaia, erreka-zelaia, petrolio-findegia, etab.). Eta hirigintza-presioa beste eskualde batzuetan baino hobeto kontrolatu dela. Baina, hori al da eskualdearentzat nahiko genukeen garapen-eredua? Badakigu, adibidez, inguru horretarako eraikuntza-proiektu berriaren (Guggenheim Urdaibai) sustatzaileetako asko ildo horretan daudela, baina, Guggenheim Urdaibai STOP plataformak deitutako bi manifestazioekin frogatu den bezala, eskualdean jende askok ikusten du museo hori ez eraikitzeak gizarte eta ingurumen onura handia dakarrela. Eta horrela ulertzen du, konbentzituta baitago eskualdean proiektu horiek ordezkatzen dutena ez den beste garapen-eredu baten alde egin behar dela.

Gainera, azpimarratu behar da Erreserba izendatzeak eta babesteak ez duela beste garapen hori eragozten, baizik eta sustatu egiten duela. Izan ere, horren oinarriak ezartze aldera, 1998an Jarduera Sozioekonomikoak Harmonizatu eta Garatzeko Programa (PADAS) onartu zen. Urdaibairako proposatutako hamar estrategien artean, seigarrenak, adibidez, honako hau dio hitzez hitz: «Ekonomiaren eta ingurumenaren aldetik iraunkorra den industria-eredua sustatzea».

Izan ere, eta hori da funtsezkoena, «sakrifizio ekonomikorako» dei generikoek lagundu dezakete beste garapen-eredu hori bultzatzeko eskumenak izan eta egin ez dituztenen erantzukizuna ezkutatzen, askotan legearen ustezko mugetan ezkutatuta. Muga horiek, kasu batzuetan, eztabaidagarriak izan daitezke, baina, oro har, ez dute inola ere eragozten aipatutako PADASeko helburuak eta estrategiak bultzatzea.

««Sakrifizio ekonomikorako» dei generikoak lagungarri izan daitezke beste garapen-eredu hori bultzatzeko eskumenak izan eta egin ez dituztenen erantzukizuna ezkutatzeko, askotan legearen ustezko mugetan ezkutatuta»

III. Oso ohikoak dira, halaber, Urdaibairi buruzko aipamenak, «gainbehera ekonomikoko» eremu gisa. Egia da eskualdeak ez dituela datu onak BPGari, langabezia-tasari, industriaren pisu erlatiboari eta, ez dezagun ahaztu, lehen sektorearen krisi sakonari erreparatuz gero... eta, horregatik, ekonomia biziberritzeko plan bat behar dela. Baina, entzuten diren planteamendu askoren ikuspegi ekonomizista dela eta, gehiegitan Busturialdea-Urdaibaiko diagnostikoari buruz aritzean, «gainbeheran dagoen eremuaren» ideia azpimarratzen da, zehaztasun gehiagorik gabe, eskualdea ezaugarritzen duten dimentsio guztietarako kalifikazio hori izango balitz bezala. Gainbeheraren ideia hori beste eskualde batzuekin alderatuta planteatzen da, BPGaren hazkundearen oinarri diren oinarriak eta horren ondorio sozioingurumenekoak aztertu gabe. Hala ere, konparazioa beste dimentsio batzuk kontuan hartuta egiten badugu, hala nola ingurumen-kalitatea, gizarte-kohesioa eta konpromiso komunitarioa edo bizi-kalitatea..., zorrotz eutsi al diezaiokegu Busturialdea-Urdaibai Euskal Herriko eskualdeen batez bestekoa baino okerrago dagoela? Oso komenigarria litzateke azterketa hori egiteko aukera emango diguten tresnak garatzea.

«Konparazioa beste dimentsio batzuk kontuan hartuta egiten badugu, hala nola ingurumen-kalitatea, gizarte-kohesioa eta konpromiso komunitarioa edo bizi-kalitatea..., zorrotz eutsi al diezaiokegu Busturialdea-Urdaibai Euskal Herriko eskualdeen batez bestekoa baino okerrago dagoela?»

IV.

Era berean, oso zabalduta dago eskualdeko ekonomiaren biziberritzeak BPGren hazkundea izan beharko lukeela funtsezko helburu, eta hazkunde hori biztanleen oparotasunarekin lotzen da modu akritikoan.

Baina ekonomiaren hazkunde materialaren etengabeko bilaketa horrek errealitate bat ere ekarri digu, eta ezin dugu hori alde batera utzi, Euskal Autonomia Erkidegoari (EAE) buruzko datuei erreparatzen badiegu behintzat, hala nola:

• Mundu guztia EAEn bizi garen bezala biziko balitz, 2,65 planetaren baliabideak beharko genituzke. Hori da, IHOBEren arabera (2019), Euskadiren aztarna ekologikoa.

• 2030ean nazioarteko klima-helburuen barruan mantentzeko, herrialde aberatsek 2,3 tona CO2/pertsona/urte isuri beharko lituzkete gaur egun. EAEn isurketak 8,4 tona/pertsona/urte dira (IHOBE, 2019).

• Per capita azken kontsumoaren atalase minimoa eta maximoa, munduko biztanleria osoari bizitza duina bermatuko diona, 1,50Cetarako karbono-aurrekontuak beteko dituena eta energia berriztagarriak garatzeko muga mineralen arriskua murriztuko duena, 15 GJh/biz eta 31 GJh/biz artean egongo litzateke 2050erako (A. Almazan eta J. Riechmann, 2021). 2020an, EAEko per capita azken kontsumoa (EEE) 85,11 GJ/biz izan zen; beraz, eman beharko litzatekeen energia-jaitsiera % 71 ingurukoa izango litzateke (munduko batez bestekoa 25 GJ/biz izango litzateke).

«"Gero eta gehiago ekoitzi, kontsumitu eta garraiatzearen" aldeko apustua, gure aztarna ekologikoa eta kontsumo material eta energetikoa handituz, arazoaren zati bat da, konponbidearen zati bat baino gehiago»

Ez da bidezkoa, ezta desiragarria ere, begiak ixtea errealitate horren aurrean. Datu horiek aztertuta, hausnarketa serio bat egin beharko genuke datu horiek sortu dituen garapen ekonomikoaren ereduari buruz. Ulertu beharko genuke ezin diogula jarraitu «BPG zenbat eta handiagoa izan, hobe» mitoari. Itxura guztien arabera, «gero eta gehiago ekoitzi, kontsumitu eta garraiatzearen» aldeko egungo apustua, gure aztarna ekologikoa eta kontsumo material eta energetikoa areagotuz, arazoaren zati bat da konponbidearena baino gehiago. Horregatik, bigarren artikuluan azalduko dugun bezala, norabide aldaketa sakon baten aldeko apustu sendoa egin behar dugu, eta Urdaibaiko Biosfera Erreserba, bere izaera eta ezaugarriengatik, saiatzeko leku aproposa da, gure ustez.