[ctxt]

Energiaren gaia gure nekazaritzako elikagaien sistemaren Akilesen orpoa da

Joan den maiatzean, Gasteizen kontsumitutako elikagai freskoen kopuruari eta bertako ekoizpenaren ehunekoari buruzko azterlan bat argitaratu zen. Emaitza zirraragarria da; hirian kontsumitzen ditugun elikagaien % 1ek soilik dute jatorria Araban. % 2,4 Gipuzkoa eta Bizkaia gehituz gero. Batez ere nekazal probintzia izan arren, gure elikagai ia guztiak kanpotik datoz. Azterlan bera hiri desberdinetan egingo balitz, emaitzak antzekoak izango lirateke. Elikadura-hornidurako kate luze globalizatuekiko dugun mendekotasun-maila izugarria da. Inportatzen ditugun elikagaiek 4.000 kilometro egiten dituzte, batez beste, gure mahaietara iritsi aurretik, eta, horretarako, erregai fosil merkeak behar ditugu.

Energiaren gaia, hain zuzen ere, gure nekazaritzako elikagaien sistemaren Akilesen orpoa da. Gero eta urriagoa den testuinguru batean berriztagarriak ez diren baliabide energetikoekiko mendekotasuna dutenez, eta konplexutasun handia dutenez, gero eta mendekoagoak, ahulagoak eta kalteberagoak gara gizarte honetan. Azkenaldian, hainbat agortze-seinale hauteman ditugu, hala nola, covid krisiaren garaian eta ondoren izandako hornidura-arazoak, Suezko kanaleko gertakaria edo Errusiaren eta Ukrainaren arteko azken aldiko gatazka.

Krisialdiaz eta trantsizio ekosozialaz hitz egiten dugunean, berehala datorkigu burura sistema energetikoa, baina oso gutxitan hartzen da kontuan nekazaritzako elikagaien sistemaren trantsizioa egitearen garrantzia eta premia, batez ere kontuan hartzen badugu azken horren jarduera asko nekez elektrifikatuko direla. Bi sistemak oso lotuta daude. Nekazaritzako elikagaien trantsiziorik gabe ez da trantsizio energetikorik izango. Trantsizio energetikoak zuzenean eragingo dio elikadura-sistemari, eta alderantziz.

Energia nekazaritzako elikagaien sistemetan

Nekazaritzako elikagaien sistema gero eta jasangaitzagoa da, ingurumenaren zein energiaren ikuspegitik. Nekazaritzako makinek eta lurpeko ura ateratzeko eta irrigatzeko ponpaketa-sistemek diesela erabiltzen dute; ongarriak eta plagizidak industria petrokimikoaren emaitza dira; hazien ekoizpenean, abeltzaintzako pentsuetan, uztan, janariaren prozesamenduan eta paketatzean, garraioan eta hoztean, banaketaren etapa guztietan diesel eta elektrizitatearen erabilera masiboa eskatzen dute, eta azken hori, aldi berean, erregai fosilekin sortzen da nagusiki.

Azaleren errendimendua handitu denez, XX. mendearen hasieratik sei aldiz biderkatu den biztanleria elikatu ahal izan da.

Nekazaritzan energiaren guztizko kontsumoa izugarri igo da 1970etik orain arte. Gasaren eta dieselaren kasuan, ia bost aldiz biderkatu da, eta elektrizitatea ia hamar aldiz handitu da. Nekazaritzako elikagaien sistemak munduko energiaren % 30 inguru kontsumitzen du – gehienak fosilak –, eta energia horren % 70 finketatik kanpo kontsumitzen da, banaketa- eta kontsumo-kate luzeetan. Energia horren % 30 inguru alferrik galtzen da balio-katearen puntu batean edo bestean elikagaiak galduz. Elikagaien bizi-zikloari lotutako energia guztiaren % 80 inguru erregai fosiletatik dator, bereziki gasa, elikagaiak prozesatzeko.

Nekazaritzako elikagaien sistemarekiko hain mendekotasun handia baliabide berriztaezinen mende egoteak dakarren arriskua gorabehera, ezegonkortasun geopolitikoa edo horietako batzuen produkzio-zentimoa gainditzea bezalako arrazoiengatik, nekazaritzako elikagaien sistemetan energia-kontsumoa % 20 baino gehiago handitu zen 2000 eta 2018 artean.

Baina nola iritsi gara puntu honetara?

Iraultza Berdeak elikagaien ekoizpen-sisteman baliabide fosilen kontsumoa areagotzeko eta hedatzeko bidea erraztu zuen

Gizakiok, historian zehar, elikagaiak produzitu ditugu nagusiki tokiko baliabideak erabiliz. Industria-iraultzarekin, urruneko lurraldeetatik intsumoak inportatzen hasi ziren, eta nekazaritzako elikagaien sistemen eta lurraldearen arteko bereizketa hasi zen. Ondoren, XX. mendean, erregai fosiletan oinarritutako eredu industrializatua bultzatu zen, eta, beraz, energia inportatu zen. 1950eko eta 1960ko hamarkadetako Iraultza Berdearen berotasunean, nekazaritzan hainbat berrikuntza ezarri ziren eskala masiboan, errendimendu handiagoko landare barietate berrien erabilera, makineria astunaren erabilera eta ekoizpena handitzeko ongarri eta pestizida kimikoen erabilera sustatu zutenak. Ureztatzeko teknika berriak eta soroak lantzeko metodo mekanizatuak ere garatu ziren. Petroliotik eta gas naturaletik eratorritakoak funtsezkoak dira nekazaritza mota horretarako; izan ere, 13 energia-unitate fosil behar dira ekoitzitako elikadura-energiako unitate bakoitzeko.

Kate handiek elikagaien merkaturatzearen % 80 kontrolatzen dute herrialde industrializatuetan

Iraultza Berdeak eragin handia izan zuen nekazaritzan, eta elikagaien ekoizpena handitzea eta elikagaien eskasia murriztea ahalbidetu zuen munduko eskualde askotan. Azaleraren araberako etekinen biderketak XX. mendearen hasieratik sei aldiz biderkatu den biztanleria elikatzea ahalbidetu du, baina energia-kopurua zortzi aldiz biderkatu da, eta horrek nekazaritzaren energia-eraginkortasuna jaistea eragin du.

Ikuspegi horrek elikadura-sistemak erregai fosilekin lotu zituen, eta nekazaritza-ikuspegi jasangarriagoak eta birsortzaileagoak baztertu zituen, ekosistemaren osotasunari eusteko eta elikadura-subiranotasuna babesteko, ongarri fosilen mende egon gabe.

Produkzio-, banaketa- eta kontsumo-kate luzeak

Iraultza Berdearen eskutik elikadura-erregimen korporatiboaren eraikuntza ere etorri zen, Hego Globalean nekazaritzako ekoizpen-eredu industrial hau hedatuz. Hamarkada askotan, Munduko Bankuaren eta Nazioarteko Diru Funtsaren egiturazko doikuntza-politikek eta Munduko Merkataritza Erakundearen sorrerak kapital-fluxuei oztopoak kendu zizkieten. 1990eko hamarkadako merkataritza libreko akordioek munduko nekazaritzako elikagaien oligopolioak eta elikatze-katearen kontrol handiagoa sendotu zituzten. Domeinu korporatibo hau funtzionamendurako hain beharrezkoa den energia fosil merkearekin eta oligopolio energetikoarekin duen loturari esker baino ez da posible izan.

Merkatu-kontzentrazioko prozesu horiek bereziki garrantzitsuak izan dira elikagaien banaketa-fasean, kate handiek herrialde industrializatuetako elikagaien merkaturatzearen % 80 ere kontrolatzen baitute. Horrek ekarri du gure elikagaiak gero eta urrunago ekoiztea, askotan errentagarritasun ekonomikoa ekoizleen lan- eta gizarte-baldintzak prekarizatzearen kontura lortzen den lekuetan, bidean nazioarteko logistika menderatuz.

FAOk uste du ongarri nitrogenatu sintetikoen kontsumoa % 50 handituko dela 2050erako

Nekazaritza petrokimikoa

Gaur egungo elikadura-kateari eusteko, sargai petrokimikoak baino ezin dira erabili. Erregai fosilak erabiltzen dira pestizidak eta sintesiko ongarri nitrogenatuak fabrikatzeko, batez ere gasarenak, presio-maila altuak eta tenperatura altuak eskatzen dituen prozesu batean. Herrialde garatu batzuetako nekazaritza-ekoizpen osoaren % 40 inguru da energia-kostua, eta garapen-bidean daudenetan, berriz, % 70.

[Artikulu osoa ctxt-en]